Mùa hoa thơm gió Vân Hồ

Hoa màu mây trời, hoa màu sương khói, hoa tỏa vào câu chuyện đường xa bao nhớ nhung, ngẫm ngợi.

Vân Hồ là huyện miền núi của tỉnh Sơn La, được tách ra từ huyện Mộc Châu vào năm 2013 với 14 xã. Về địa lý, Vân Hồ cách Hà Nội khoảng 170km theo hướng Tây Bắc, giao thông thuận tiện.

Với đặc thù địa hình cao nguyên, nhiều cảnh quan hoang sơ và hùng vĩ, những năm qua, Vân Hồ tạo nên sức hút đặc biệt với du khách trong và ngoài nước. Bên cạnh núi rừng, đèo dốc, thung lũng... nơi đây còn có những thảo nguyên bao la, đồi chè Shan Tuyết cổ thụ, hồ sông Đà, thác Tạt Nàng, suối nước nóng Chiềng Yên, rừng già Xuân Nha, Pa Cốp, hang mộ Tạng Mè... và bản sắc địa phương còn thể hiện đầy sinh động qua phong tục, tập quán của đồng bào các dân tộc Thái, Dao, Mông... chiếm hơn 90% dân số toàn huyện.

Trẻ em vui chơi trong mùa hoa mận ở Vân Hồ.Ảnh: HÀ THANH NGA.

Đón chúng tôi là anh Tráng A Chu, cư trú và kinh doanh du lịch ở bản Hua Tạt. Anh hào hứng gợi chuyện: “Mùa hoa mận, hoa đào đã qua lâu rồi, giờ là mùa quả chín, nhưng mọi người cũng thấy, hoa rừng vẫn nở quanh năm, thơm cả vào trong gió”. Những mùa hoa cứ mặc nhiên tiếp nối nhau là điểm nhấn khiến Hua Tạt có những tour du lịch theo mùa.

Tráng A Chu tốt nghiệp cử nhân ngành công nghệ thực phẩm, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, trở về xây dựng kinh tế trên mảnh đất quê hương. Tráng A Chu và bố anh, ông Tráng A Súa, là những người đầu tiên trong bản xây dựng ngôi nhà sàn gỗ độc đáo, kết hợp nét truyền thống ngôi nhà của đồng bào dân tộc Mông với tiện ích hiện đại của công trình phụ, sân chơi... để đón khách du lịch.

Điểm kinh doanh dịch vụ lưu trú (homestay ) của gia đình anh có hai phòng nghỉ cộng đồng, đáp ứng nhu cầu của đoàn khách và nhiều phòng nghỉ riêng. Bên cạnh đó, gia đình dành một diện tích vườn lớn nuôi gia súc, gia cầm, trồng rau và dược liệu làm nguồn thực phẩm sạch tại chỗ cung cấp cho nhà bếp. Khi chưa có dịch Covid-19, trung bình mỗi tháng, homestay nhà Tráng A Chu đón khoảng 400-500 lượt khách, riêng các ngày nghỉ lễ luôn kín phòng. Năm 2019, homestay này đón gần 7.200 lượt khách, chưa kể số khách tới đặt ăn mà không nghỉ lại.

Nguồn thu từ dịch vụ du lịch mang đến cho các hộ kinh doanh mức thu nhập ổn định. Vợ chồng anh còn trực tiếp tham gia đội văn nghệ, biểu diễn những điệu nhạc truyền thống của người Mông, như: Múa khèn, thổi sáo, đàn môi, những bài hát cha ông truyền lại. Tráng A Chu thổi sáo hay nức tiếng khắp bản và bây giờ, hễ nhắc tới Vân Hồ, du khách nào từng lưu trú đều nhớ người đàn ông dân tộc Mông với những bài sáo “Đêm trăng bản Mèo”, “Xuân về trên bản Mông”... dìu dặt bên bếp lửa. 

Vài năm trở lại đây, mô hình du lịch cộng đồng mang đến cho Vân Hồ diện mạo đầy sức sống. Dọc Quốc lộ 6, đoạn qua địa phận huyện, không khó để tìm các homestay vì đã có hàng loạt biển quảng cáo nhỏ xinh bằng gỗ, trang trí thêm họa tiết hoa theo mùa với nét chữ mộc mạc chỉ dẫn du khách đến từng homestay trong các bản, làng du lịch cộng đồng, như: Bản Phụ Mẫu, Nà Bai, Bướt (xã Chiềng Yên), Lóng Luông (xã Lóng Luông), Thín (xã Xuân Nha), Suối Lìn, Hua Tạt (xã Vân Hồ)... Du lịch cộng đồng ở đây vẫn giữ được nét gần gũi, chan hòa với thiên nhiên ngay từ những mái nhà truyền thống, mảnh vườn xanh tươi, đến cách đón tiếp khách tình cảm như đón người trong nhà đi xa trở về. Du khách được tìm hiểu không gian văn hóa cộng đồng, phong tục, tập quán, trải nghiệm lao động sản xuất, đắm mình trong các lễ hội truyền thống, trò chơi dân gian và tinh hoa ẩm thực Tây Bắc với nhiều đặc sản: Xôi ngũ sắc, thịt chua, ốc đá, cá suối, rau rừng... 

Những mùa hoa Vân Hồ không chỉ hiện hữu qua trực giác mà những câu chuyện, truyền thuyết của đồng bào các dân tộc sinh sống tại đây luôn đậm đà sắc màu huyền bí. Thác Tạt Nàng ở xã Chiềng Yên gắn với truyền thuyết về Lễ hội Hoa ban Xên bản-Xên mường, nét văn hóa tâm linh trong đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc Thái với tâm nguyện thỉnh bái “Then”, vị thần tối cao trong hàng ngũ thánh thần theo quan niệm của đồng bào Thái và thỉnh bái “nàng Ban”, nữ nhân vật huyền thoại biểu trưng cho vẻ đẹp tinh khôi của người con gái và tình yêu đôi lứa thủy chung.

Đồng bào chăm chút, nâng niu những mùa hoa không chỉ bởi vẻ đẹp vùng miền mà đó còn là biểu tượng của niềm vui, sức sống giữa nơi đất cằn, đèo cao, dốc thẳm. Nhờ cây cối, hoa trái mà đời sống thêm rộn ràng, ấm no, những câu hát và điệu múa nhờ nương theo sắc hoa mà trở nên dìu dặt. Ngoài thưởng thức vẻ đẹp những mùa hoa, du khách còn thích khám phá rừng thông cổ thụ với diện tích hơn 100ha ở các bản Bó Nhàng, Hua Tạt. Vào mùa xuân, cả cánh rừng được bao phủ bởi thảm sương mù dày đặc, khi ánh bình minh xuyên qua sẽ tạo nên khung cảnh huyền ảo như chốn bồng lai tiên cảnh. Du khách trẻ tuổi còn bị cuốn hút bởi trào lưu “check-in” giữa những đồi chè bát ngát, diện tích hàng nghìn héc-ta tại các xã: Vân Hồ, Chiềng Khoa, Tô Múa, Chiềng Yên... 

Đào, mận... đã sắp qua mùa thu hoạch quả, vẫn gặp từng dáng người cặm cụi vun xới, tỉa tót. Với hơn 800ha đào, mận tại hai xã Vân Hồ, Lóng Luông, địa phương được xác định là một trong những vựa hoa quả chính của tỉnh Sơn La với lượng quả tươi đạt hơn 4.000 tấn mỗi năm. Bên cạnh cây trồng truyền thống, huyện mở rộng được hơn 30ha cây dược liệu quý, như: Đẳng sâm, hà thủ ô, sa nhân, đương quy... vừa sử dụng làm thuốc chữa bệnh, vừa hình thành vùng tham quan, chế biến sản phẩm phục vụ du lịch.

Ngoài du lịch sinh thái, địa phương còn mong muốn được quảng bá tới du khách các tour, tuyến gắn với văn hóa, lịch sử, như: Khu căn cứ cách mạng Mộc Hạ nằm trên địa bàn 6 xã: Quang Minh, Mường Tè, Song Khủa, Tô Múa, Mường Men, Chiềng Khoa, nơi ghi dấu bao chiến công hiển hách của đồng bào các dân tộc trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Những chiến công đã được ghi vào lịch sử: Nơi tổ chức Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Sơn La lần thứ nhất tại bản Cóm, xã Mường Men; sự kiện Hũ rượu ngàm bản Lòm, xã Quang Minh; nơi thành lập trung đội vũ trang đầu tiên tại bản Nà Đồ, xã Chiềng Khoa...

Hay khám phá hệ thống di chỉ khảo cổ hang mộ Tạng Mè tại xã Suối Bàng, nằm ven sông Đà, trên các vách đá vôi, đã tồn tại gần 1.000 năm theo thời gian, được công nhận là Di tích cấp quốc gia năm 2014. Hang mộ Tạng Mè còn dấu ấn của hình thức “động táng” cổ xưa, có giá trị lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng, nhân chủng học của người cổ đang được tiếp tục nghiên cứu và bảo tồn, làm phong phú thêm nền văn hóa truyền thống của địa phương...

Vài năm trở lại đây, Dự án “Thúc đẩy bình đẳng giới thông qua du lịch cộng đồng" do chính phủ Australia tài trợ thông qua Dự án GREAT, được Tổ chức Action on Poverty (AOP) thực hiện đã triển khai hiệu quả tại huyện Vân Hồ. Hiện nay, dự án đã và đang hỗ trợ cải thiện, phát triển kinh tế, nâng cao vị thế của người phụ nữ địa phương, khuyến khích người dân tham gia vào chuỗi du lịch cộng đồng. Tại hai huyện Vân Hồ và Mộc Châu, số người hưởng lợi là 771 người, trong đó có 453 người là nữ, chiếm gần 59%. Có 34 tổ nhóm dịch vụ du lịch cộng đồng được thành lập, 18/34 tổ nhóm này do phụ nữ lãnh đạo, chiếm gần 53%; 23 homestay được cải tạo phù hợp, đạt chất lượng và đã đưa vào vận hành.

Chịu tác động không nhỏ từ dịch bệnh, trước những thách thức mới, các bậc bô lão ở từng bản làng của Vân Hồ trầm ngâm lắng nghe nguyện vọng của thế hệ con cháu và bằng những câu ca, điệu hát, thành ngữ cổ, họ khuyên nhủ bản, làng bài học về sức sống mãnh liệt và sinh sôi đến tận cùng: “Dom pá bạy lùn lăng chắng má/ Bạy hớ nặm chú bó láy lông/ Phớ chứ đáy khoàm nặn mằn chắng pên cun” (nghĩa là: “Giữ rừng cho muôn đời phát triển/ Để cho muôn mó nước tuôn trào/ Ai nhớ được câu ấy thì thành người”).

Ghi chép của MAI LỮ